Phật giáo là một tôn giáo nhưng lại mang tính khoa học và hợp lý rất cao. Nó phù hợp với tinh thần khoa học hiện đại. Khoa học là tổng hợp lý thuyết và thực hành. Lý thuyết và thực hành khoa học ảnh hưởng và thúc đẩy lẫn nhau.
Phật giáo cũng có đầy đủ ba đặc điểm của lý thuyết khoa học. Trước hết, lý thuyết Phật giáo là tự nhất quán và hài hòa. Tứ Thánh đế tóm tắt hiện tượng nhiều đau khổ trong cuộc sống nhân sinh, chỉ ra nguyên nhân gây đau khổ, và đưa ra cơ sở lý thuyết cùng với phương pháp tu tập để điều phục thân tâm.
Thứ hai, sau khi Đức Phật thành đạo, Ngài đã đề xướng những đạo lý cơ bản của vũ trụ và nhân sinh, giải thích nhiều hiện tượng xã hội và nhân sinh, và quan trọng hơn là nhiều người lắng nghe lời dạy của Đức Phật để tu tập, và có rất nhiều người đã trải nghiệm nhiều cảnh giới khác nhau như Phật học đã chỉ ra. Cho nên Phật giáo đã dành được sự ủng hộ của nhiều người và đã có sự ảnh hưởng rất rộng lớn.
Phật giáo có tính thực nghiệm. Tuân theo sự hướng dẫn của Đức Phật, những người tu tập thực hành theo giới luật, có thể ít hay nhiều chứng thực và khẳng định lời của Đức Phật đều là chân thật. Phật học không phải là triết học thuần túy về lý thuyết, mà là một môn khoa học thực nghiệm có tính thực tiễn rất mạnh, mặc dù nó còn bao hàm những triết lý vĩ đại. Dựa theo Phật học để thực hiện việc tu hành tức là học Phật.
Thứ ba, một số hiện tượng tự nhiên được mô tả bởi Phật giáo, là sự quan sát thực tế cho những người đã đạt được các kỹ năng tâm linh tương ứng, nhưng đối với những người bình thường, họ chỉ có thể tin điều đó, nhưng quan sát dưới góc độ khoa học tự nhiên ngày nay, đó chính là lời dự đoán khoa học của những người vĩ đại. Đức Phật đã nói hơn 2.500 năm về trước rằng, có 84.000 con vi trùng trong một bát nước, và có ba nghìn đại thiên thế giới trong cấu trúc của vũ trụ, được các nhà vi sinh học và thiên văn học của khoa học hiện đại ngày nay xác nhận là hoàn toàn có cơ sở khoa học.
Phật giáo là trí tín chứ không mê tín và là đức tin của những người có trí tuệ. Những nhân vật lịch sử ở Ấn Độ và Trung Quốc qua nhiều thế hệ đã chứng minh điều này. Khoa học chính là sự vận dụng trí tuệ của con người, mà Phật học chính là giúp cho con người đoạn trừ vọng niệm để hiển hiện đầy đủ trí tuệ của chúng sinh. Vì vậy khoa học và Phật học không hề mâu thuẫn nhau dù chỉ là một ít.
(Theo Dương Chấn Ninh, “Phật giáo không phải mê tín, mà là khoa học vĩ đại”, Nguyệt San Giác Ngộ)
Dưới đây là hình ảnh PGS.TS.Nguyễn Hoàng Hải, Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội chia sẻ về “Sự liên hệ giữa khoa học đương đại và Phật giáo” cho các nghiên cứu sinh Tiến sĩ khoá VII, khoá VIII tại Học viện.
