Tùng Yên Tử
Vũ Thế Long
Tôi vừa được anh em trên Yên Tử mời lên khảo sát môi trường và tham gia quy hoạch tái dựng lại vườn cây thuốc trên khu Danh thắng Yên Tử (Quảng Ninh). Khác với quang cảnh hơn chục năm trước đây, khi nhóm chúng tôi lên điều tra môi trường Yên Tử, nơi đây giờ đã đổi thay rất nhiều. Hai tuyến cáp treo hiện đại đã giúp cho bao cụ già, thương binh và nhiều người tàn tật, kẻ chân yếu tay mềm có thể lên tận đỉnh cao muôn trượng để chiêm ngưỡng vẻ đẹp hùng vĩ của non song đất nước, để tưởng nhớ Đức vua Trần Nhân Tông, người có tầm cao vời vợi trong công cuộc gìn giữ biên cương và xây dựng đất nước hùng cường thịnh vương, thái bình.
Cùng anh em trong Ban Giám đốc khu Yên Tử, chúng tôi không đi cáp treo mà chống gậy leo bộ lên đỉnh núi. Tôi muốn xem lại những gì mà 10 năm trước chúng tôi đã kiến nghị trong việc bảo tồn nay đã ra sao.
Ngày ấy, hầu hết đường lên đỉnh chỉ là những bậc đá xếp hay đường đất, thậm chí có chỗ phải leo vách dựng đứng mà lên, không có những con đường đá xây vững chắc như khúc đường Hà Nội do bà con Hà Nội cúng tiến để xây những bậc dốc lên cao chót vót, càng không có những đường cáp treo ẩn hiện giữa rừng cây xanh tươi. Ngọc Anh, một phó giám đốc trẻ trong ban quản lí cho tôi biết: “Khi xây dựng cáp treo này có nhiều ý kiến phản đối lắm nhưng chúng em đã tính toán và bàn bạc kĩ, cố gắng làm sao cho hệ cáp này hòa nhập với thiên nhiên, môi trường. Cố gắng không xâm lại đến những cổ thụ trên núi. Khi thiết kế con đường này, chúng em đã tạo những lối đi vòng để giảm lượng du khách đi quá nhiều dưới những hàng tùng 700 năm tuổi đang trơ rễ trên mặt đất”…
Quả thật môi trường thiên nhiên ở đây đã được chăm sóc chu đáo hơn, thực sự đã có người quản lí chăm sóc và nhắc nhở. Tuy nhiên đó đây vẫn còn còn vãi vương những vỏ lon, mẩu rác, túi nilon. Chuyện cưa chặt trộm gỗ rừng không còn thấy ngang nhiên như trước. Vẫn còn có những hàng quán mở nhạc xập xình chưa thực phù hợp với không khí trang nghiêm cần có nơi đây .
Tôi đặc biệt quan tâm đến những hàng tùng cổ thụ được trồng trên dưới 700 năm nay. Hàng cây mà hơn chục năm trước chúng tôi đã cảnh báo có cây đang bị mối mọt và trơ rễ do thiếu bàn tay chăm sóc của người quản rừng quản di tích. Lần này trở lại, được thấy hàng tùng xưa vẫn còn. Đây đó đã có cây đổ gục, rễ tùng vẫn trơ trên nền đất mà xót ruột. Trên đường rẽ ra suối vàng, nhiều cây đã được Ban Quản lý dùng cột bê tông để chống đỡ.
Ngọc Anh nói với tôi “Ban quản lí đã mời nhiều chuyên gia đến nghiên cứu để tìm mọi cách nhân giống tùng đỏ (Dacrydium elatum (Roxb) Wall ), một lòai cây cực kì hiếm quý ở Yên Tử để trồng thay thế các cây đã đổ gẫy nhưng chưa thành công.
Tôi đã kiểm tra lại từng gốc tùng mà hơn chục năm trước chúng tôi đã ghi chép, khảo sát khá tỷ mỷ thì thật đáng buồn. Có cây đã đổ ngã, nhiều cây đang bị nấm, và kí sinh xâm hại. Có cây bị gió quật gẫy cành và cành gẫy vẫn trơ ra trước mưa gió khiến cho nước mưa theo đó thấm vào kéo theo nấm thi nhau phá hoại. Tôi hỏi “Thông thường, khi cành già, mục gẫy, người chăm cây phải cưa cắt sát nách cây rồi bôi hắc ín hoặc một số hóa chất để phòng ngừa cây bị mục ruỗng tòan thân. Sao ở đây không ai làm cả?” Ngọc Anh buồn rầu trả lời “Chúng em muốn làm lắm nhưng theo quy định: cây cối trong rừng do Kiểm lâm quản lý, tuyệt đối không ai được cưa chặt!” Ôi! Biết làm sao được? Chẳng lẽ Kiểm lâm chỉ là người kiểm kê và kiểm sóat không cho ai chặt cây cối trong rừng thôi ư? Ngoài Kiểm lâm ra còn ai có trách nhiệm vì cây không chỉ là cây mà cây còn là di tích, là văn hóa. Chẳng lẽ “Cha chung không ai khóc” sao?
Nhớ lại năm xưa khi tôi được vào làm nghiên cứu cả tháng trời trong khu di tích nhà sàn và Phủ Chủ tịch ở Ba Đình. Tôi có dịp tận mắt thấy và nghe nhiều chuyện từ những cận vệ của Bác kể về chuyện Bác Hồ chăm cây như thế nào. Khi biết mấy cây dừa trước cửa nhà sàn do Tổng thống Indonesia đem tặng bị sâu mọt. Bác đã trực tiếp nêu ý kiến dùng xi măng trát vào những hốc mọt trên thân cây và chăm sóc chu đáo. Mấy chục năm nay, nửa thế kỉ đã trôi qua, mấy cây dừa vẫn tốt tươi và ngày càng vươn cao. Cái rễ phụ cây đa trong vườn mọc rủ xuống lưng chừng mặt đường nhựa, Bác khuyên nên lấy bông thấm ướt và dắt rễ vắt qua đường để chúng tiếp đất. Bác muốn sau này khu Chủ tịch phủ sẽ là chỗ dành cho trẻ em vui chơi. Rễ đa vắt qua đường nay đã thành gốc lớn. Khách đến thăm ai cũng dừng lại nghe kể chuyện xưa. Tôi nay đã già, các con các cháu tôi không phải ai cũng có dịp đến thăm nơi này. Liệu cháu nội tôi có được vào cung vua phủ chúa này vui chơi như mong nguyện của Bác?
Bác Hồ chẳng phải là giáo sư, tiến sỹ canh nông. Bác học hỏi ở nông dân và những nhà khoa học mà thực hành cho đời. Nay một cây cổ sắp chết, người ta lập đủ ban bệ, lập dự án nọ kia để tìm mọi giải pháp cứu chữa mà cũng không thành công. Tiền bạc thì tiêu tốn biết bao mà kể.
Nhìn những hàng tùng già nua đang vươn lên trên trời xanh trên đỉnh núi như một nhân chứng sống về một thời đại vẻ vang của các vua Trần. Một hệ cáp treo hiên đại bạc tỷ có cũ đi phải làm lại thì chuyện đó chẳng khó gì. Những mái chùa bị sập đổ ta có thể xây dựng lại nhưng có ai cứu được một cây tùng ngót nghét 700 năm một khi cây bị chết. Lẽ ra nhiều cây tùng cổ còn có thể tồn tại hàng nghìn năm nếu như ta biết chăm sóc cho chu đáo, đừng để sâu mọt, kí sinh phá họai. Đừng để sự vô ý thức của con người tác động lên.
Nghĩ thật bất công . Chỉ một “Cụ rùa” cũng chưa rõ tuổi thực bao năm ở giữa Hồ Gươm mà cả Hà nội, cả nước lo lắng giữ gìn bảo vệ. Hàng trăm “Cụ tùng” có tuổi rành rành ngót ngét 700 năm gắn liền với những lịch sử vô cùng rực rỡ oai hùng của dân tộc ta thì chẳng được ai chăm lo cho chu đáo. Đều là các cụ cả. Cụ Tùng hay Cụ Rùa cũng đều quan trọng chẳng cụ nào kém cụ nào.
Càng nghĩ càng thấm lời Bác dạy “Phòng bệnh hơn chữa bệnh”. Chẳng ai phòng bệnh và chữa bệnh cho tùng cổ cả. Chẳng lẽ để đến khi cây sắp chết rồi mới lập dự án nọ dự án kia như cách xử sự với cây đa di tích cách mạng mấy năm qua?
Xong việc khảo sát Yên Tử, tôi nóng ruột muốn trở về nhà. Anh em Yên Tử níu tôi lại thêm một đêm.
Nằm giữa rừng trong đêm mưa lạnh, tôi trằn trọc nghĩ về những hàng cây trơ trọi đang từng giờ bị sâu mọt, nấm mốc đục ruỗng mà lòng buồn tái tê. Hôm sau về tới nhà, giật mình thấy một mảng vữa trần nặng mấy kí rơi trúng gối chỗ tôi nằm. Chỉ vì công trường xây dựng của Tập đoàn đại gia dầu khí liền kề nhà tôi chạy máy đóng cọc suốt đêm trước. Giật mình nghĩ: “Giá như tôi cứ nằng nặc đòi về từ đêm trước thì số phận tôi khác nào như cây tùng già sắp đổ”.
Có người bảo “Ông được các Thánh Trần phù hộ nên mới thoát hạn đấy”. Tôi không hiểu biết gì về mọi niềm tin tôn gíáo nhưng tôi tin rằng ở đời hễ ở hiền thì gặp lành. Nếu điều ấy là thực thì tôi đội ơn các ngài vô cùng.
Đêm nay, gió đông bắc lại về. Mưa phùn gió bấc lạnh run người. Nằm trong chăn, nhìn lên trần nhà nơi mảng vữa rơi, lòng tôi se lại ngẫm ngợi về bao điều đã qua trong đời và những hàng tùng cổ đang oằn mình trong sương gió. Tai tôi lại vang lên những hồi trống ngũ liên cảnh báo mỗi khi giặc giã kéo đến hay nước lũ dồn dập cuốn trôi cửa nhà.
Tùng Tùng! Tùng Tùng Tùng!
Hãy nhanh lên! Hãy nhanh lên! Cứu lấy những Cụ tùng cổ của chúng ta!
Hà Nội 31-12-2009